PENDAHULUAN
Negara Thailand sememangnya dikenali sebagai negara yang mengamalkan
pemerintahan monarki mutlak. Pemerintahan monarki mutlak bermaksud raja
mempunyai kuasa untuk menentukan perjalanan pemerintahan keseluruhannya.
Pewaris kerajaan Monarki Thailand iaitu Raja Vajiravudh dan Raja Prajadhipok
telah merombak dan melakukan perubahan besar sehingga mengundang rasa
ketidakpuasan hati ramai sekali gus tercetusnya Revolusi 1932.[1] Revolusi 1932 berlaku pada
24 Jun 1932 yang dilancarkan oleh golongan nasionalis berpendidikan barat.
Revolusi ini berbeza dengan revolusi yang dicetuskan di negara Asia Tenggara lain
bukan kerana menentang penjajah asing tetapi menentang sistem beraja berkuasa
mutlak ke arah sistem demokrasi berparlimen. Revolusi 1932 bertitik tolak
kepada penguasaan peranan golongan tentera dalam pemerintahan dan pentadbiran
Thailand sekali gus berakhirnya pemerintahan beraja berkuasa mutlak. [2]Akibat kejatuhan sistem
monarki yang diamalkan pada tahun 1932, pemerintahan kerajaan Thailand didominasi
oleh golongan tentera di bawah sistem Monarki Berperlembagaan. Pada tahun 1938, bermulanya pemerintahan
Pribun Songkhram sekali gus membawa imej tentera sebagai institusi demokratik. [3] Antara pegawai-pegawai
tentera lain yang terkenal iaitu Phin Chunnhawan, Sarit Thanarat, Phao
Srinayond, Thanom Kittikachorn, Prapat Charusathien dan Krit Sivawa. [4]
Zaman pemerintahan tentera ini dikatakan zaman membangunkan Thailand dari
segi pelbagai aspek. Tentera dikatakan sebagai agen permodenan atau modernizing
elements yang bertanggungjawab dalam membangunkan negara Thailand
terutamanya dalam bidang politik, ekonomi dan sosial. Oleh itu, esei
membincangkan beberapa langkah yang dijalankan oleh golongan tentera di
Thailand. Apakah pembaharuan yang dijalankan golongan militari dalam
membangunkan masyarakat di Thailand? Bagaimana pula mereka meningkatkan mutu
ekonomi masyarakat Thailand? Esei ini memfokuskan penilaian terhadap sejauhmanakah
tentera boleh dianggap sebagi elemen permodenan (modernizing element)
dalam pembangunan negara Thailand antara 1950-an hingga 1990-an?
PERANAN TENTERA SEBAGAI ELEMEN PERMODENAN DALAM
PEMBANGUNAN NEGARA
POLITIK
PEMBENTUKAN DASAR BARU
Sepanjang pemerintahan Phibun Songkram, beliau telah
mengehadkan aktiviti politik negara. Phibun juga berjanji akan mengadakan
pilihanraya di Thailand pada tahun 1955 bagi memilih pemimpin yang berkelayakan
untuk mentadbir negara. Namun begitu Phibun mungkir janji. Hal ini telah
menyebabkan berlakunya rampasan kuasa pada September 1957. Pada ketika itu
juga, pesaing terdekat Phibun Songkram iaitu Jeneral Sarit Tharanat dan Jeneral
Phao Siyanon memegang jawatan sebagai Komander Tentera Pertama di Bangkok.
Rampasan kuasa yang dilakukan oleh Jeneral Sarit Tharanat kerana Parti Phibun
dituduh melakukan tipu muslihat semasa pilihanraya 1957. Selain itu juga,
Phibun dikatakan lebih kepada pro-Barat. Hal ini telah menyebabkan rakyat dan
tentera tidak senang dengan dasar pro-Barat menyebabkan Phibun tewas pada
pilihan raya. Kesan daripada rampasan kuasa yang dilakukan oleh Sarit telah
menyebabkan Phibun dan Phao berjaya disingkirkan. Phibun akhirnya hidup dalam
buangan.[5] Semasa
pemerintahan Jeneral Sarit, beliau telah memperkenalkan beberapa dasar baru
dalam usaha beliau untuk meningkatkan perkembangan ekonomi dan permodenan
sosial di Thailand serta menyusun semula kebudayaan Thai dengan lebih teratur.
Pada tahun 1958, Jeneral Sarit memperkenalkan satu dasar
yang bersifat autokrasi iaitu Martial Law. Matlamat utama dasar ini diperkenalkan ialah
mengembalikan kebudayaan masyarakat Thailand, memajukan ekonomi,
memodenisasikan aspek sosial masyarakat Thailand dan menyusun semula kebudayaan
Thai dengan lebih teratur yang selama ini mengikut acuan Barat.
“Political supremacy of
the military has been an outstanding feature in the modern Thai political
system since 1932. An absence of strong participatory political institutions
and a lack of legitimacy on the part of civilian regimes enable the politicised
military to seize power and establish an authoritarian regime without much
difficulty.”[6]
Berdasarkan kenyataan diatas, jelaslah menunjukkan
ketidakadilan kerajaan Thailand telah menyebabkan ketidakstabilan politik yang
memberi kesan kepada berlakunya rampasan kuasa yang kerap dilakukan oleh golongan
tentera sekaligus membentuk sebuah kerajaan yang dipimpin oleh golongan tentera
bersifat autoriti.
Selain itu, Sarit turut menggantikan sistem
demokrasi Barat kepada sistem demokrasi yang berorientasikan Paw Kun. Paw Kun
atau The Greastest Father of All
Father turut memperlihatkan konsep
kuasa dari nasab bapa yang diamalkan dalam budaya Thailand dalam kehidupan
seharian. Paw Kun ini juga menekankan dua aspek iaitu agama Buddha dan kuasa
daripada nasab bapa atau paterlisme. Sistem demokrasi ini juga turut dikenali sebagai
sistem demokrasi Agama Buddha. Di samping itu, sistem ini menolak Parlimen.
Sebelum Sarit menjadi Perdana Menteri, Parti Rakyat dibawah pimpinan Phibun
Songkram telah mengamalkan konsep Parlimen iaitu meletakkan bidang kuasa
legislatif sebagai kuasa tertinggi dalam pentadbiran. Namun sejak Sarit menolak
konsep ini, beliau menggantikan semua kuasa tertinggi diletakkan di bawah kuasa
eksekutif termasuk kuasa menjatuhkan hukuman mati pada bila-bila masa. Sistem
ini berteraskan kepada budaya, tradisi dan adat resam yang diamalkan oleh
masyarakat tempatan Thailand. [7]
Selain itu, Sarit memperkenalkan satu lagi dasar
iaitu enlightened despot. Dasar ini merupakan satu pemerintahan kuku besi
tetapi lebih mementingkan keperluan dan kebajikan masyarakat Thailand.
Pemerintahan enlightened
despot diketuai oleh golongan
pemerintah elit di bawah pemimpin-pemimpin yang berkaliber dan berkebolehan dalam
menjalankan pentadbiran negara untuk kepentingan bersama. Semasa pemerintahan Sarit,
pemilihan pemimpin yang berkelayakan tidak dilakukan dalam proses pilihanraya.
Hal ini demikian kerana Sarit beranggapan bahawa sekiranya pilihanraya dibuat
maka tercetusnya perbalahan dalam kalangan masyarakat Thailand. [8]
Sarit juga menaikkan semula institusi beraja
Thailand dengan menekankan dua fungsi utama sistem monarki iaitu bertindak
sebagai pengesah atau legitimasi politik kerajaan dan polisi dalam militari dan
penggerak kepada program yang dijalankan oleh regim yang melibatkan derma
masyarakat dan kerja-kerja kebajikan. Sarit juga menggelar raja sebagai Palladum of Nation. Gelaran yang diberikan oleh Sarit ini tidak membawa maksud raja tidak mempunyai
hak dalam urusan pentadbiran negara tetapi sebaliknya dalam sistem Paw Kun
memperlihatkan institusi diraja sebagai penyumbang yang penting di Thailand.
Jelaslah menunjukkan institusi raja Thailand diberi nafas baru untuk terus
menjalankan tanggungjawab mereka dalam bidang politik dan sosio-budaya di
Thailand.[9]
Rentetan daripada peristiwa ini, jelaslah menunjukkan demokrasi Paw Kun mudah
diterima dan diamalkan dalam kalingan masyarakat. Hal ini demikian kerana
demokrasi ini yang menggantikan cara Barat telah mengembalikan semula peranan
institusi beraja sekaligus membolehkan tentera mendapat tempat dalam
pentadbiran negara. Kesannya, kuasa tentera dapat diperkukuhkan lagi dalam kegiatan
politik dan sedikit demi sedikit konsep demokrasi yang sebenar dapat dihakis.
Dasar ini disambung oleh Perdana Menteri Thailand
seterusnya iaitu Pangglima Thanom Kittikachom (1963-1973) dengan bantuan
Praphat Charusatien. Thanom meneruskan dasar-dasar yang pernah dilakukan oleh
Jeneral Sarit serta memperkenalkan perlembagaan pada tahun 1968
dan 1969. Perlembagaan ini menyatakan bahawa raja telah diberi kepercayaan
dalam melantik 120 orang ahli senat di bawah nasihat Perdana Menteri Thanom.[10]
HUBUNGAN
NEGARA THAILAND DENGAN NEGARA LUAR
Tentera Thailand terlibat dengan aktif dalam SEATO
(Southeast Asia Treaty
Organisation). Tentera
Thailand dapat pelbagai bantuan ketenteraan yang disalurkan oleh SEATO
sekaligus dapat meningkatkan pasukan bersenjata Thai. Melaui penyertaan
Thailand dalam SEATO, Amerika Syarikat telah memberikan pemantauan yang khusus
dalam pelbagai aspek iaitu organisasi dan peralatan unit
pasukan, kakitangan dan latihan operasi serta penambahbaikan kemudahan logistik untuk memajukan sistem
pertahanan yang sedia ada. Sarit bijak dalam menjalinkan hubungan politik ini
yang membawa banyak kelebihan kepada Thailand.[11]
Sajit juga memperbaharui Organisasi Militari Thailand dengan menyertai JUSMAG (Joint
United States Military Assistance Group) dan MACTHAI (Military
Assistance Command Thailand). Pernyataan Thailand terhadap dua pertubuhan
utama memperlihatkan golongan militari mendapat faedah dari segi penambahan
ketenteraan sekaligus kekuataan ketenteraan dapat diperkukuhkan. Penyertaan
Thailand juga merupakan satu pencapaian baru selaras dengan matlamat asal
Jeneral Sarit sememangnya ingin memperkukuhkan lagi golongan militari di
Thailand.
Pada
tahun 1960, Sekolah Teknikal Militari SEATO telah ditubuhkan
di Bangkok ekoran hasil usahasama kerajaan Thailand dan Australia. Australian
membantu Thai dengan menyediakan bantuan yang lengkap dalam latihan pasukan
tentera yang bakal menjadi penyelia teknikal,
tenaga pengajar, ,mengetuai penghantaran, dan tentera laut. Pada tahun
1964, penglibatan Australia berakhir namun latihan ini masih diteruskan oleh
pemerintah pada ketika itu. [12]
Selain
itu, Thailand dilihat sebagai sebuah negara yang mempunyai gerakan Parti
Komunis yang aktif. Kekuatan ketenteraan yang sedia ada mampu untuk menumpaskan
Parti Komunis di Thailand dan negara-negara yang terlibat dengan kehadiran
Komunis seperti Laos. Buktinya, Thailand telah membantu Laos untuk membasmi
kehadiran Komunis.[13]
EKONOMI
Peranan
golongan militari Thailand juga dapat dilihat melalui aspek ekonomi. Sejarah
sebelum pemerintahan Jeneral Sarit, kerajaan Thailand telah berusaha untuk
meningkatkan sektor perindustrian bagi mengelakkan ekonomi rakyat Thailand yang
selama ini dimonopli oleh pengusaha Cina dan pelabur
asing. Pada penghujung 1950-an, kerajaan
Thailand mengalami kerugian yang teruk akibat sector perindustrian Thailand
tidak diurus dengan cekap.[14] Ekoran daripada itu,
Sarit telah menerima saranan daripada pihak Bank Dunia untuk lebih fokus kepada
sektor pembekalan kemudahan seperti sumber tenaga, pengangkutan dan
infrastruktur yang lain. Saranan ini telah menimbulkan kesedaran dalam diri
Sarit bahawa persaingan dalam pelaburan asing daripada perusahaan kerajaan dan
prospek untuk mendapat pinjaman luar akan bertambah baik sekiranya beliau
mengehadkan penglibatannya dalam sektor perindustrian. Oleh itu, pada tahun
1961, Sarit telah memperkenalkan polisi ekonomi bagi meningkatkan jumlah
pekerja dan meningkatkan pengeluaran. [15]
Sajit
memperkenalkan Rancangan Ekonomi Pertama (1961-1966) untuk meningkatkan taraf
hidup melalui pengeluaran pertanian, industri, dan infrastruktur. Dalam
rancangan ini juga, golongan tentera turut memberi tumpuan kepada aktiviti
pertanian. Hal ini bagi memastikan aktiviti pertanian komersial dapat
diwujudkan.[16]
Buktinya, kawasan tanaman padi berjaya diperluaskan sehingga mencapai 15%
antara tahun 1950 hingga 1967. Keluasan kawasan untuk tanaman lain telah
bertambah sebanyak empat kali ganda. Pada tahun 1968, keluaran tanaman padi berjaya menghasilkan 33% daripada
pendapatan sektor pertanian.[17] Terdapat
bukti lain iaitu militari bertanggungjawab dalam mempelbagaikan jenis tanaman seperti
padi, jagung, ubi kayu, nenas, kelapa, getah, dan buah-buahan. Jelaslah
menunjukkan tentera sebagai agen dalam memajukan kegiatan ekonomi di Thailand
antara tahun 1950-an sehingga tahun 1990-an.[18] Selain
itu, Amerika Syarikat memberi bantuan kepada Thailand sebagai balasan kerana
Thailand telah membantu mereka dalam perang Vietnam. Thailand juga membuat
pinjaman modal daripada negara Jepun dan Taiwan yang mengakibatkan pengaliran
wang masuk sekali gus membantu Thailand merangka lebih banyak program pembangunan
ekonomi mereka.[19]
Rancangan Ekonomi
Kedua (1967-1971) diperkenalkan oleh Thanom (1963-1973). Rancangan ini
menekankan sistem pendidikan, sumber tenaga kerja dan pelarasan diberikan
kepada ketidaksejajaran pemilihan pekerjaan serta meningkatkan pertanian.[20] Rancangan
ini turut menyenaraikan fungsi pelabur swasta dalam usaha meningkatkan bidang
perindustrian,
perkhidmatan dan perdagangan. Perkembangan bidang perindustrian telah
menyebabkan Thailand muncul sebagai negara pengimport kaca, plastik, tayar
kasut dan barangan elektronik kecil. [21] Ini dapat dibuktikan
dengan kenyataan James C.Ingram:
“Total
merchandise import have risen dramatically from 2.5 billion bath in 1950 to
26.9 billion in 1969...”[22]
Berdasarkan
kenyataan diatas jelaslah menunjukkan peranan golongan tentera telah membawa
satu kemajuan dari aspek ekonomi. Hal ini dapat dibuktikan lagi bahawa Thailand
tidak lagi bergantung kepada barangan import luar sekaligus mampu mengeksport
barangan keluaran Thailand ke luar negara. Keadaan ini amat berbeza semasa
pemerintahan raja monarki di Thailand kerana segala penguasaan dimiliki oleh
raja dan keluarga diraja sahaja tanpa mengira kepentingan rakyat.
Rancangan
Ekonomi Ketiga (1972-1976) lebih menumpukan kepada perindustrian di kawasan
Bangkok dan kawasan tengah Thailand. Ini dapat dibuktikan pada tahun 1975
hingga 1976, kadar kemisikinan di Bangkok dan kawasan tengah adalah sembilan
peratus berbanding dengan 36 peratus daripada perkembangan dalam pengeluaran.
Hal ini disebabkan oleh perkembangan pasaran domestik yang merangkumi 29
peratus untuk pengimportan penggantian dan tujuh peratus kepada pengeksportan.
Selain itu, industri pertanian dibangunkan. Ini dapat dibuktikan bahawa
terdapat kilang-kilang beras dan gudangan untuk menyimpan makanan dan
pengeluaran benih, peniagaan babi dan ayam seperti tempat penyembelihan,
pembuatan guni-guni serta pembekuan dan pengetinan produk-produk berasaskan
pertanian dan laut. Di samping itu, perkembangan kepelbagaian agroproses yang
melibatkan gula, jagung, kenaf dan ubi kayu meningkat. Hal ini telah
mencerminkan kelonggaran kawalan kerajaan. Contohnya, 1969, terdapat lebihan
penapisan gula. Dalam tempoh ini juga memperlihatkan kadar pertumbuhan purata
tahunan sektor pertanian menurun daripada 4.5 peratus dalam tempoh Rancangan
sebelumnya kepada kira-kira 4 peratus. Dalam tempoh ini juga, penduduk di luar
bandar berhijrah ke ibu negara untuk menjamin kelangsungan hidup. [23]
Rancangan Ekonomi Keempat (1977-1981) lebih memfokuskan pemulihan
ekonomi dengan penyususnan semula ekonomi. Hal ini bertujuan memulihkan
ekonomi yang terkesan daripada kemelesetan ekonomi global. Rancangan ini juga
melibatkan penyertaan lebih besar oleh sektor swasta dan orang ramai. Rancangan
ini memperlihatkan rancangan ini tidak menggunakan pendekatan atas ke bawah.
Kemajuan ekonomi dapat dicapai apabila terdapat banyak projek mega dalam sektor
gas asli, kimia, baja dan simen berkaitan dengan pembangunan di Pantai Timur
Thailand sekaligus memberi kesan kepada peningkatan produktiviti. Walau
bagaimanapun, rancangan ini telah menyebabkan ketidaksamaan pendapatan dalam pengagihan perkhidmatan sosial telah
membawa pelbagai masalah. Ini dapat dibuktikan bahawa dasar pelaburan yang
tinggi oleh kedua-dua sektor awam dan swasta yang menyebabkan masalah
perbelanjaan. Di samping itu, sektor awam gagal menyesuaikan tarif perusahaan
negeri dan perkhidmatan awam untuk menampung kos pengeluaran, terutamanya tenaga buruh. [24]
Rancangan
Ekonomi Kelima (1982-1986) lebih menekankan kestabilan pertumbuhan ekonomi,
menjalakan pendekatan tumpuan kawasan, mengembalikan kestabilan kewangan dan
mengekalkan kredibiliti dalam pasaran kewangan antarabangsa dan menyusun semula
ekonomi. Kerajaan melaksanakan lungkah-langkah penjimatan fiscal yang tegas
dalam menyelesaikan hutang. Kadar pertumbuhan ekonomi Thailand sebanyak lima
peratus setiap tahun. [25]
Rancangan
Ekonomi Keenam (1986-1991) lebih menekankan kepada kecekapan dan meningkatkan
kualiti dalam aktiviti pembangunan dan persaingan antarabangsa serta
kebergantungan sendiri dalam ekonomi. Rancangan ini merupakan kesinambungan
daripada Rancangan Kelima iaitu mengekalkan kestabilan kewangan dan ekonomi
serta mempercepatkan penyusunan semula dan mempelbagaikan asas ekonomi. Rancangan
ini boleh dianggap sebagai zaman kegemilangan Thailand kerana pertumbuhan
ekonomi yang dramatik. Buktinya, kadar pertumbuhan Keluaran Dalam Negara Kasar
(KDNK) pada tempoh ini adalah di antara 5.5 peratus pada tahun 1986 dan
meningkat kepada 13.3 peratus pada tahun 1988 dengan purata kira-kira 10.3
peratus setahun. Selain itu, rancangan ini bertujuan mengurangkan fungsi dalam
pelaburan dan pengeluaran sektor awam. Sektor swasta diperkukuhkan lagi dalam
sektor pengeluaran dan pelaburan, pekerjaan dan penjanaan pendapatan. [26]
SOSIAL
Pada
sekitar tahun 1950-an, Phibun telah mengabaikan beberapa aspek penting seperti peluang
pengajian tinggi, perniagaan, ketenteraan dan golongan sami Buddha. Syarat
kemasukan pelajar ke universiti turut diperketatkan sehingga tahun 1960-an.
Kebanyakan tentera pada tahun itu tidak mempunyai latar belakang pendidikan
yang tinggi. [27]
Sekitar tahun 1950-an, Sarit telah
berusaha untuk memperkukuhkan sistem pentadbiran. Antara usaha yang dilakukan
oleh beliau ialah membaikpulih sistem jalan raya, mengurangkan kadar jenayah,
aktiviti pelakuran terletak di bawah pengawasan undang-undang dan larangan
penjualan candu. Perkhidmatan elektrik telah diperbaiki dan meningkatkan lagi
kajian terhadap bidang pertanian. Selain itu, kerajaan juga mengambil berat
dalam bidang pendidikan seperti hal kemasukan pelajar ke tahap pengajian yang
lebih tinggi. Sebelum pemerintahan Sarit, Phibun mengenakan syarat agak ketat
untuk pelajar memasuki universiti. Kesan daripada usaha yang dilakukan oleh
Sarit telah menyebabkan pertambahan sekolah dan tahap kualiti pendidikan juga
dinaiktaraf dengan melatih tenaga pengajar sehingga mahir.[28]
Pada
tahun 1960 hingga 1980, perkembangan sangat pesat berlaku. Antaranya kebanyakan
orang Cina mula dapat menerima Thailand sekaligus berlakunya asimilasi antara
orang Cina dengan penduduk tempatan menerusi perkahwinan. Menerusi perkahwinan campur ini telah
menyebabkan lahirnya masyarakat berketurunan Sino-Thai. Selain itu, perubahan
di Thailand terutamanya di sekitar bandar Bangkok meningkat dengan baik. Kawasan
perkampungan turut berubah menjadi lebih moden dan maju.Jalan raya sebagai
laluan utama golongan tentera dan integrasi penduduk kampong ke ekonomi sosial
turut diselenggara. [29]
KESIMPULAN
Memang
tidak dapat dinafikan lagi bahawa tentera sebagai agen pemodenan dan
pembangunan negara Thailand. Hal ini sangat berbeza dengan pentadbiran beraja
berkuasa mutlak yang dimana kuasa terletak kepada raja tanpa mengira
kepentingan rakyat. Sebenarnya keadaan politik tidak stabil sehingga berlakunya 16
kali rampasan kuasa, dan 14 kali pilihanraya dari tahun 1932 hingga 1990.
Akibat tradisi rampasan kuasa tentera Thailand telah berlangsung hingga kini. Walau
bagaimanapun, sistem pemerintahan beraja haruslah diberi pujian. Hal ini
demikian kerana sistem pemerintahan beraja telah berjaya mengekalkan kedaulatan
dan kemerdekaan Thailand sehingga kini. Kesimpulannya, tentera sememangnya
memainkan peranan penting sebagai modernizing element yang bertanggungjawab
membawa pembaharuan dan pembangunan Thailand anatar tahun 1950 sehingga
1990-an. Walaupun pemodenan yang dilakukan adalah bersifat
tertumpu ke arah pusat negara tetapi perkara itu telah membuka mata ramai pihak.
BIBLIOGRAFI
Abu Talib Ahmad. (1991). Sejarah Tanah Besar Asia
Tenggara. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Clark D. Neher. (1976). Modern Thai Politics From
Village to Nation. Cambridge: Schenkman Publishing Company.
Corrine Phuangkasem. (1973). Thailand and SEATO.
Bangkok: Thai Watana Panich CO. LTD.
David Joel Steinberg, et. al. (1981). Mengenali
Sejarah Asia Tenggara Moden. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Dixon, Chris J. (1999). The Thai Economy: Uneven Development
and Internationalization. London: Routledge.
Hirsch, P. (1990). Development Dilemmas In Rural
Thailand. Singapore: Oxford University Press.
George K. Tanham. (1974). Trial In Thailand.
New York: CR Crane, Russak & Company, Inc.
James C. Ingram. (1971). Economic Change In
Thailand (1850-1970). California: Stanford University Press.
Kobkua Suwannathat-Pian. (2003). Kings, Country and
Constitutions: Thailand’s Political Development. New York: Routledge Curzon.
Srawooth Paitoonpong & Shigeyuki Abe.(2004,
December).The Thai Economy: A Picture from the Past. Thailand
Development Research Institute (TDRI Quarterly Review). Vol. 19 No. 4.hlm.6-8
Thawatt Mokarapong. (1972). History Of The Thai
Revolution: A Study in Political Behaviour. Bangkok.
Wyatt, David K. (1991). Thailand: A Short History.
Chiangmai: Silkworm Books.
Zakaria Haji Ahmad & Harold Crouch. (1985). Military-Civilian
Relations in South-East Asia. Singapore: Oxford University Press.
[1] Abu Talib
Ahmad, Sejarah Tanah Besar Asia Tenggara, (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka, 1991), hlm 70-71
[2] Thawatt
Mokarapong, History Of TheThai Revolution: A Study in Political Behaviour,(Bangkok:1972),hlm
1
[3] David Joel
Steinberg et. al. 1981. Mengenali Sejarah Asia Tenggara Moden. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. hlm. 437.
[5]
Kobkua Suwannathat-Pian, Kings, Country and Constitutions: Thailand’s
Political Development,
(New York: Routledge Curzon, 2003),Hlm. 12.
[6] Zakaria
Haji Ahmad dan Harold Crouch (ed.).
1986. Military- Civilian Relations in
South-East Asia. Kuala Lampur: Oxford University Press, hlm. 114.
[7] Kobkua
Suwannathat-Pian, Kings, Country and Constitutions: Thailand’s Political
Development, Hlm. 12
[8]
Ibid.
[9]
Ibid., hlm. 14
[10]
Clark D. Neher, Modern Thai Politics From Village to Nation, (Cambridge:
Schenkman Publishing
Company,1976), hlm. 370
[11] Corrine
Phuangkasem,Thailand and SEATO,(Bangkok: Thai Watana Panich CO., LTD,
1973),hlm. 48.
[12] Ibid.,hlm.
49.
[13]
Ibid.,hlm. 49.
[14] George
K. Tanham, Trial In Thailand,(New York: CR Crane, Russak & Company,
Inc., 1974),hlm. 47.
[15]James C.
Ingram,Economic Change In Thailand (1850-1970), (California: Stanford
University Press, 1971),hlm. 231.
[16] Hirsch P.,Development
Dilemmas In Rural Thailand, (Singapore: Oxford University Press,1990), hlm
50.
[17] Dixon Chris J,
The Thai Economy: Uneven Development and Internationalization,(London:
Routledge,1999), hlm 81.
[18] James C.
Ingram,Economic Change In Thailand (1850-1970), hlm. 261.
[19] David Joel
Steinberg et.al,Mengenal sejarah Asia Tenggara Moden,hlm. 438.
[21] James C.
Ingram. Economic Change In Thailand
(1850-1970), hlm. 261.
[23] Srawooth
Paitoonpong & Shigeyuki Abe,(2004, December),The Thai Economy: A Picture
from the Past, Thailand Development Research Institute (TDRI Quarterly
Review), Vol. 19 No. 4,hlm.6
[24] Ibid.,hlm.8
[25] Ibid.,hlm.8
[26] Ibid.,hlm.9
[27] Wyatt,
David K,Thailand: A Short History,(Chiangmai: Silkworm Books, 1991) ,hlm.
290
[28] Ibid.,hlm.
291-295.
[29] Ibid.,hlm.
293-297.
No comments:
Post a Comment