1.0
PENDAHULUAN
Perkataan muzium berasal daripada perkataan Yunani iaitu ‘muoseion’
yang membawa maksud tempat suci untuk menghiburkan para pengunjungnya. Orang
Roman membataskan istilah muoseion sebagai tempat perbincangan ahli
falsafah. Selain tu, muzium merujuk kepada nama kuil Sembilan Dewi Muses iaitu
anak-anak Dewa Zeus. Hal ini dianggap sebagai lambang kepada ilmu dan kesenian.
Anak perempuan Dewa Zeus menjaga hal-hal berkaitan kesenian, sejarah, epik,
lirik, syair, tarian, astronomi dan keagamaan. Selain itu, hasil kerja seni
rakyat mempunyai perkaitan langsung dengan
peristiwa lampau turut dipamerkan di tempat suci ini. Mereka
menganggap karya mereka sebagai sesuatu amat membanggakan. [1]
Definisi muzium menurut International Council of Museum
(ICOM) sebagai institusi bersifat tetap, tidak mencari keuntungan, memberi
perkhidmatan kepada masyarakat, menguruskan perkembangannya, terbuka kepada
umum, mengumpul, memulihara, menghubungkan, mempamerkan untuk pendidikan dan
menghibur bukti-bukti tinggalan manusia dan alam sekitar. [2] Definisi
lain bagi muzium ialah sebuah bangunan atau bilik mempunyai fungsi untuk
mempamerkan sesuatu yang jarang, menarik atau hasil kerja yang mempunyai unsur
spesimen seni, sains dan ciptaan. [3]
Sejarah muzium apabila muzium pertama ditubuhkan di dunia iaitu
Muzium Alexanderia, Mesir pada sekitar kurun ke 3 Sebelum Masihi oleh oleh
Ptolemy II. Ini berikutan penemuan dari inskripsi yang ditulis oleh Tiberius
Claudiud Balbilus dari Rom sekitar tahun 56 SM. Terdapat juga sumber yang
menyatakan ia dibangunkan pada tahun 283 SM oleh Ptolomeus I. Pada tahun 1925,
seorang ahli arkeologi bernama Leonard Wolley yang pada ketika itu bertugas di
Muzium Ashmolean, Oxford, England mendakwa muzium purba pertama di dunia ialah
Muzium Ennigaldi. Hal ini demikian kerana beliau secara tidak sengaja menjumpai
penemuan luar biasa iaitu muzium itu semasa menjalankan kerja-kerja eskavasi
sebuah istana di Babylon. Muzium ini dipercayai dibina pada tahun 530 SM oleh
Puteri Ennigaldi iaitu anak perempuan Raja Nabonidus yang merupakan raja
terakhir Empayar Neo-Babylon. Menurut tradisi ketika itu, anak-anak perempuan
diraja Mesopotamia menjaga hal-hal keagamaan dan ilmu pengetahuan. Wolley
mengemukakan pandangan berdasarkan penemuan label muzium terawal yang beliau
temui pada kebuk silinder yang diperbuat daripada tanah liat yang ditulis dalam
Bahasa yang berbeza iaitu Bahasa Sumeria purba dan Bahasa Semitik yang lebih
moden. Wolley dalam bukunya mengaktakan bahawa;
"These," it said, "are copies from bricks found in
the ruins of Ur, the work of Bur-Sin king of Ur, which while searching for the
ground-plan [of the temple] the Governor of Ur found, and I saw and wrote out
for the marvel of beholders.”
Berdasarkan kenyataan di atas menunjukkan masyarakat pada ketika
itu telah mengkaji sejarah dalam tempoh 2500 SM iaitu sejak dari zaman kerajaan
Ur. Hal ini dapat dibuktikan lagi dengan penemuan kebuk dan gendang daripada
tanah liat yang ditemui yang merupakan bukti kejatuhan Empayar Rom. Kemungkinan
label yang ditemui oleh Walley merupakan label berusia 100 tahun atau lebih
awal daripada itu dan disimpan bersama tarikh tinggalan batu bata asal. Wolley
menganggap ini sebagai rekod penggalian saintifik pertama di Ur. Beliau
mengagumi dengan kehebatan bidang arkeologi di Ur. Beliau juga berpendapat
bahawa muzium ini yang paling kuno tetapi telah mendahului muzium moden yang
pertama kira-kira dua milenium. [4]
2.0
SEJARAH PERKEMBANGAN MUZIUM DI MALAYSIA
Pada tahun 1883, Muzium Perak terletak di Taiping, Perak merupakan
muzium pertama ditubuhkan di Malaysia. Muzium ini ditubuhkan atas cadangan dari
seorang Residen Perak pada ketika itu iaitu Sir Hugh Low. Kurator Muzium Perak yang pertama ialah
Leonard Wray Junior (1883-1904) iaitu Pegawai Penguatkuasa dalam Organisasi
Pentadbiran Taman Bukit Larut untuk mengumpulkan segala bahan berkaitan
sejarah, sosio-ekonomi, etnologi, geologi, botani dan zoologi. Pihak Inggeris
membina muzium kerana mereka merasakan perlunya ada sebuah pusat untuk mengkaji
budaya dan adat resam setempat. Tujuan mereka adalah untuk memahami cara hidup
masyarakat tempatan bagi memudahkan mereka mentadbir tanah jajahannya. Selain
itu, muzium turut dijadikan sebagai pusat rekreasi dan tempat pertemuan sosial
komuniti penjajah. Ia juga merupakan salah satu instrumen propaganda pihak
Inggeris untuk memperlihatkan sumbangan penjajah kepada masyarakat yang
dijajah. Kemudiannya, muzium ini berkembang maju dengan kepelbagaian pameran
artifak seperti himpunan buah-buahan tempatan dan herba-herba di alam Melayu,
mengumpulkan data sejarah pembesar-pembesar di negeri Perak, pakaian persalinan
dan alat-alat kebesaran keluarga diraja Perak dan budaya serta adat resam
setempat. [5]
Pada tahun 1888, Sir Charles Brooke iaitu Rajah Putih Sarawak
menubuhkan Muzium Sarawak di Kuching, Sarawak. Pada masa yang sama, Muzium
Selangor ditubuhkan oleh Residen British Selangor pada ketika itu iaitu Frank
Swettenham. Muzium itu siap dibina pada tahun 1904. Pada tahun 1910, Muzium
Perak dan Muzium Selangor disatukan di bawah satu pemerintahan yang sama. Pada
tahun 1932, kedua-dua muzium ini dipisahkan dan diletakkan di bawah pentadbiran
kedua negeri masing-masing. Muzium
Selangor hampir musnah akibat terkena ledakan bom yang digugurkan oleh kapal
terbang B29 tentera Bersekutu pada 10 Mac 1945 iaitu berakhirnya Perang Dunia
Kedua. Selepas negara mencapai kemerdekaan pada 31 Ogos 1957, Muzium Negara
dibina di atas tapak yang sama. Ianya dirasmikan pada 31 Ogos 1963.[6]
Pada masa kini, institusi muzium seperti cendawan tumbuh selepas
hujan. Ini dapat dibuktikan lagi dengan jumlah penubuhan muzium semakin
bertambah. Faktor peningkatan jumlah muzium ini ialah kesedaran orang ramai
terhadap peranan dan fungsi muzium yang dilihat semakin mencabar dalam meniti
arus kemajuan dan globalisasi. Hampir setiap negara di seluruh dunia mempunyai
muzium masing-masing. Setiap muzium mempunyai objektif penubuhannya yang
tersendiri. Muzium dibina berpaksikan kekuatan koleksi yang amat tinggi nilai
sejarahnya. Berdasarkan statistic terkini yang dikeluarkan oleh Jabatan Muzium
Malaysia, Malaysia mempunyai sebanyak 189 buah muzium di seluruh negara termasuk muzium-muzium di bawah kerajaan
persekutuan, kerajaan negeri, pihak berkuasa tempatan, agensi-agensi kerajaan,
pihak swasta dan institusi-institusi pendidikan.
Muzium-muzium dibahagikan mengikut jenis-jenis pengurusan iaitu
muzium nasional, muzium negeri atau daerah, muzium institusi atau jabatan,
muzium universiti dan muzium persendirian. Berdasarkan jenis-jenis pengurusan
muzium yang ada dapat diklasifikasikan mengikut fungsi iaitu bidang iaitu
muzium arkeologi, muzium sejarah, muzium kebudayaan, muzium alam semulajadi,
muzium maritim, muzium Orang Asli atau pribumi, muzium Islam, muzium patung
lilin, muzium automobil, muzium hutan, muzium zoologi, muzium senibina, muzium
diraja dan muzium padi. [7]
Bermula dari hobi mengumpul objek-objek kecil yang dikatakan pelik,
unik dan menarik yang menjadi koleksi yang besar sehingga memerlukan tempat
yang khusus dan eksklusif untuk menyimpannya. Semangat inkuiri atau perasaan
ingin tahu yang tinggi dalam kalangan cendekiawan dan golongan bangsawan,
kaedah pengkajian dan penyelidikan diwujudkan bagi memperolehi lebih banyak
dapatan melalui satu-satu objek yang dikaji. Mengambil kira semua perkara ini
maka terhasillah muzium yang berfungsi sebagai sebuah institusi pendidikan yang
menjadi tumpuan orang ramai.
3.0
FUNGSI MUZIUM
3.1
MUZIUM SEBAGAI WAHANA PENDIDIKAN
Fungsi kewujudan muzium ialah memberikan pendidikan kepada
masyarakat. Oleh sebab itu, muzium di Malaysia amnya telah menyediakan beberapa
program dan perkidmatan yang tertentu bagi memenuhi kewajipannya dalam bidang
ini. Contohnya, jurupandu muzium mengendalikan lawatan pengunjung. Jurupandu
muzium terdiri daripada pegawai berpengalaman yang dilantik dengan tujuan
memberi penerangan dan maklumat kepada pengunjung. Melalui jurupandu muzium
juga, pengunjung memperolehi fakta yang tepat. Cara ini, para pengunjung tidak
membuta tuli dengan hanya berjalan dan berlegar-legar di sekitar muzium dan
mengelakkan pengunjung daripada cepat bosan dan serik untuk berkunjung ke
muzium lagi.
Muzium juga turut mengadakan ceramah bagi menerangkan kepada umum
mengenai kemudahan-kemudahan yang terdapat di muzium berkenaan. Pihak muzium
menyediakan bahan-bahan selain dari artifak iaitu bahan-bahan rujukan seperti
pita-pita rakaman, dang ambar-gambar foto. Bahan-bahan ini boleh ijadkan
sebagai sumber pembelajaran dan pengajaran secara tidak langsung kepada pengunjung.
Menurut Helmut J. Naumer mengatakan bahawa;
“Education is the key word in the definition, because that is what
make the museum of today valid-not just the valuable collections and the
striking exhibitions, but the education programs that reach out the community
and touch the lives of many.”
Berdasarkan kenyataan diatas jelaslah menunjukkan bahawa pendidikan
dan sumber pengetahuan tidak dapat dipisahkan dari muzium kerana fungsi muzium
ialah memberikan pendidikan kepada pengunjung muzium.
Selain itu, muzium juga menerbitkan bahan-bahan koleksi sebagai
tarikan kepada pengunjung untuk melawat muzium. Sekaligus membuka mata
pengunjung untuk menyedari bahawa muzium merupakan institusi pendidikan dan
pembelajaran. Muzium juga berfungsi sebagai pusat penyebaran maklumat. Hal ini
dapat dibuktikan bahawa pihak muzium mengedarkan pamphlet, bulletin, dan poskad
bertujuan menjadikannya bahan maklumat ringkas mengenai sesuatu perkara seperti
pameran, tempat-tempat bersejarah dan tokoh-tokoh. Hal ini secara tidak
langsung telah mendidik pengunjung sekaligus menarik minat mereka untuk
berkunjung ke muzium.
Di samping itu, pihak muzium menyediakan perkhidmatan dalam memberi
peluang kepada penuntut-penuntut universiti membuat latihan praktikal. Mereka
akan diajar mengenai perjalanan sesebuah organisasi muzium di seebuah negeri
atau negara. Mereka juga didedahkan mengenai tanggungjawab, tugas dan peranan
bagi setiap jawatan yang ada dalam organisasi muzium. Mereka juga dilatih
mengenai cara-cara menyelenggarakan sesebuah pameran sama ada dalam bentuk
tetap atau bergerak. Sepanjang tempoh praktikal, penuntut-penuntut akan dapat
belajar banyak perkara menegani cara berorganisasi, kemahiran menulis dan
bertutur dengan lebih baik. Hal ini boleh dijadikan sebagai pengalaman yang
sangat berguna selepas penuntut-penuntut tamat pengajian di universiti. Cara
ini juga membantu penuntut-penuntut mendekatkan diri dengan muzium agar
perjuangan muzium itu dapat diteruskan hingga sepanjang zaman.
Penuntut-penuntut universiti merupakan bakal pelapis yang bakal mentadbir dan
diharapkan dapat membawa perubahan yang besar dalam industri permuziuman di
Malaysia pada masa akan datang.
3.2 MUZIUM SEBAGAI
PUSAT PELANCONGAN
Industri pelancongan Malaysia berkembang
pesat. Hal ini demikian kerana keadaan politik, ekonomi dan sosial negara yang stabil
dapat meyakinkan masyarakat antarabangsa untuk melawat Malaysia. Disebabkan hal
itu, pihak muzium mengambil pelbagai inisiatif untuk memajukan industri
permuziuman. Dalam era globalisasi ini, muzium dijadikan sebagai perkampungan
global yang mengumpulkan pelancong-pelancong-pelancong tempatan mahupun asing
yang menggalakkan keamanan, kefahaman, pendidikan dan komunikasi pelbagai hala.
Semua masalah yang dihadapi oleh sesebuah muzium merupakan isu global yang
boleh dikongsi bersama dengan muzium-muzium lain melalui Majlis Muzium
Antarabangsa (ICOM) dan organisasi yang berkaitan.
Muzium dijadikan sebagai ‘front line’
kepada para pelancong yang datang melawat Malaysia untuk mendapatkan maklumat
mengenai sesuatu kawasan yang mereka hendak lawati. Jelaslah menunjukkan bahawa
muzium sebagai ‘pintu’ utama yang memperkenalkan pelancong untuk memperolehi
maklumat yang lebih mendalam mengenai latar belakan negara yang dihuni oleh
masyarakat yang mempunyai latar belakang yang berbeza. Pihak muzium telah
menyediakan bahan bacaan bertulis dalam bentuk pamphlet atau brouchers
seupaya data yang diterangkan secara lisan oleh jurupandu muzium dapat dijelaskan
dan dilengkapkan dalam medium bertulis.
Selain itu, pihak muzium boleh juga mengadakan
kerjasama dengan industri kecil dan sederhana (IKS) untuk mempamerkan hasil
produk mereka seperti kain batik, songket, barang-barang tembaga dan kraf
tangan di muzium dalam bentuk pameran bergerak yang berbentuk sementara. IKS
juga boleh memasarkan produk mereka di luar negara. Produk yang mereka pasarkan
perlulah mempunyai pelabelan seperti pengenalan dan butir-butir yang jelas
mengenai proses pembuatannya, sejarah asal usul dan fungsi barangan tersebut.
Menjadi kelebihan sekiranya barangan itu ditulis dalam pelbagai bahasa agar
pelancong dapat memahami apa yang cuba disampaikan. Kesannya, pelancong akan
berminat dengan kebudayaan masyarakat tempatan dan menjadikan Malaysia sebagai
destinasi wajib mereka.
4.0 CABARAN-CABARAN
YANG DIHADAPI OLEH MUZIUM PADA MASA KINI
4.1 INFORMATION
CENTRE TECHNOLOGY (ICT) DAN KEWUJUDAN MASYARAKAT BERILMU
Perubahan dan perkembangan teknologi maklumat
telah berupaya membentuk masyarakat yang mempunyai pengetahuan yang lebih
matang dan tinggi jika dibandingkan dengan masyarakat tradisi. Pada masa kini,
globalisasi tanpa sempadan telah meledak sekali gus memboleghkan masyarakat
berinteraksi di seluruh pelosok dunia dalam sekelip mata sahaja. Sesuatu
masyarakat boleh menembusi lingkaran budaya asing. Hal ini telah membawa kepada
budaya yang seragam (homogeneous) atau peraturan dunia (world order)
yang baru.
Contoh,
saluran televisyen kabel seperi Discovery, CNN Travel, History
Channel, dan National Geographic telah mendedahkan maklumat seperti
kehidupan masyarakat luar. Sehubungan dengan itu, muzium sekarang perlulah
menumpu kepada bentuk pameran yang bersifat antara-budaya (cross-cultural)
yang boleh masyarakat menerima manfaat tanpa mengira sempadan geografi yang
sempit.
Ledakan teknologi telah memberi cabaran kepada
muzium. Hal ini demikian kerana anak-anak muda khususnya lebih berminat dengan
permainan berbentuk ‘play station’ bagi mengisi masa lapang mereka. Jika
salah satu fungsi muzium adalah untuk mendidik dan memberi hiburan maka muzium
seharusnya memikirkan cara untuk memenangi hati generasi muda untuk berkunjung
ke muzium melalui aktiviti dan pameran yang menarik.
4.2 MASALAH
PERUNTUKAN KEWANGAN
Tanpa wang yang mencukupi memang sukar bagi
muzium untuk menambahkan koleksi baru dan menjalankan aktiviti yang telah
dirancangkan oleh pihak muzium. Umum mengetahui bahawa muzium adalah institusi
sosial dan pendidikan yang sukar dijual perkhidmatan bagi memperoleh hasil
kewangan yang mencukupi untuk membiayai program. Sekiranya adapun pihak yang
bersimpati untuk memberikan sumbangan yang sekadar cukup untuk membiayai
sebahagian kecil aktiviti sahaja.
Dalam
kes ini, muzium seharusnya menggunakan pendekatan korporat bagi memperoleh
sumber kewangan selain mencari penajaan atau sponsor yang terdiri daripada
syarikat-syarikat mega meskipun kita sedia maklum mereka amat keberatan untuk
membiayai aktiviti-aktiviti yang dijalankan oleh muzium.
4.3 PERSEPSI
MASYARAKAT MALAYSIA TERHADAP MUZIUM
Masyarakat Malaysia menganggap muzium negara,
muzium negeri dan muzium jabatan hanya dimiliki oleh satu bangsa sahaja. Tambahan
pula rata-rata peneraju muzium terdiri daripada bangsa tertentu lalu mereka
beranggapan bahawa mereka tidak mempunyai hak untuk menegur dan menentukan
perjalanan sesebuah muzium itu. Pihak pentadbiran muzium merasakan mereka
melakukan tindakan betul dan mendapat restu semua pihak disebabkan tiada gesaan
atau teguran yang membina daripada pihak-pihak yang tidak berpuas hati terhadap
perjalanan sesebuah muzium.
Sesetengah masyarakat Malaysia sering
menyamakan atau mengaitkan dengan perkhidmatan kerajaan yang lain. Mereka
mempunyai persepsi yang negatif dan tipikal terhadap jabatan-jabatan kerajaan
dan pegawai-pegawai kerajaan. Hal ini diburukkan lagi sikap peneraju-peneraju
muzium yang menimbulkan kebosanan dalam diri pelanggan. Justeru, persepsi ini
perlu diubah. Mereka perlu melihat ke dalam diri dan nilai semula sumbangan
yang diberikan setakat ini.
Selain itu, bahan-bahan pameran yang
dipamerkan di muzium tidak mencerminkan Malaysia yang mempunyai kepelbagaian
bangsa, budaya dan agama. Ini jelaslah menunjukkan tiada usaha untuk
mengenegahkan warisan semua masyarakat menyebabkan bangsa-bangsa tertentu
merasakan dipnggirkan dan mengambil sikap menjauhkan diri. Hal ini disebabkan
wujud ketidakseimbangan masyarakat Malaysia yang dipamerkan di muzium. Lantaran
daripada itu, bahan-bahan pameran itu penadsiran artifak dan kaitan hubungan
sejarah tanah air tidak sama rata. Mereka berasa kecil hati seolah-olah mereka
beranggapan mereka tidak memberikan apa-apa sumbangan terhadap negara.
KESIMPULAN
Institusi muzium masih relevan atau dalam erti
kata lain masih diperlukan. Sejarah telah membuktikan bahawa muzium merupakan
tempat yang terbaik untuk para ilmuan dan sejarawan berkumpul untuk
bertukar-tukar pandangan. Ia mempunyai perkaitan rapat dengan institusi pendidikan. Muzium memerlukan
institusi pendidikan sebagai medium untuk mendidik dan menyampaikan maklumat
kepada masyarakat terutama generasi muda mengenai sejarah, seni, budaya dan
warisan bangsa. Muzium tidak seharusnya dilihat sebagai destinasi pelancongan
bila tiba musim cuti persekolahan sahaja tetapi ia harus digunakan
sebaik-baiknya oleh masyarakat dalam menimba ilmu pengetahuan di muzium.
Pembelajaran yang dijalankan di kelas atau
kulah adalah bersifat teori dan abstrak di mana ianya memerlukan kepada daya
pemikiran imaginatif berbanding kaedah pembelajaran di muzium yang memberikan
kesempatan kepada pelajar untuk mendalami ilmu pengetahuan dan menimba
pengalaman serta mengalami keadaan sebenar. Muzium juga mampu memberikan gambaran
yang konkrit dan menjadi media pendidikan yang efektif. Sekali gus memberikan
peluang kepada pengunjung terutamanya pelajar untuk lebih memahami dan
menghayati sejarah tanah air mereka sendiri dengan lebih berkesan selain mereka
diberikan pendedahan terhadap suasana penyelidikan persejarahan.
BIBLIOGRAFI
Nor Hanisah bt. Ahmad.Pengenalan Kepada
Dunia Permuziuman. Kuala Lumpur: Jabatan Muzium Malaysia
Direktori Muzium-Muzium Jabatan Muzium Malaysia.(2012).Kuala Lumpur: Jabatan Muzium Malaysia
Profesor Dr. Othman Yatim.(2005).Syarahan
Perdana Pembudayaan Muzium dan Pelestarian Warisan, Pembinaan Bangsa. Kuala
Lumpur: Universiti Malaya
Theodore Anton Sande (March 1992). “Museums,
Museums, Museums” dalam Museum , Management and Curatorship, Number 1.
London: Butterworth-Heinemann Ltd.
[1] Lihat Abdullah
bin Haji Jedi dalam Muzium Negara Malaysia : Sejarah Perkembangan 1958 –
1975, Latihan Ilmiah, Universiti Kebangsaan Malaysia, 1981, hal. 1
[2] Lihat Timothy
Ambrose and Crispin Paine dalam Museum Basics (Second Edition),
Routledge Taylor & Francis
Group, London and New York, 2008, hal. 8
[3] Theodore Anton
Sande, “Museums, Museums, Museums”, dalam Museum , Management and
Curatorship, Number 1, (London: Butterworth-Heinemann
Ltd., March 1992), hal. 186.
[4] Nor
Hanisah bt. Ahmad,Pengenalan Kepada Dunia Permuziuman, (Kuala Lumpur: Jabatan
Muzium Malaysia) hlm.3
[5] Profesor
Dr. Othman Yatim,Syarahan Perdana Pembudayaan Muzium dan Pelestarian
Warisan, Pembinaan Bangsa, (Kuala Lumpur: Universiti Malaya,2005),hlm. 18
[6] Nor
Hanisah bt. Ahmad, Pengenalan Kepada Dunia Permuziuman, hlm. 6
[7] Direktori
Muzium-Muzium Jabatan Muzium Malaysia,Kuala Lumpur: Jabatan Muzium Malaysia
[8] Profesor
Dr. Othman Yatim,Syarahan Perdana Pembudayaan Muzium dan Pelestarian Warisan,
Pembinaan Bangsa, hlm.22
No comments:
Post a Comment